Di tích Nhà thờ Tam Tòa Quảng Bình – là một điểm tham quan lịch sử nằm trong lòng thành phố Đồng Hới được du khách khắp nơi quan tâm và muốn khám phá. Đây là một trong các nhà thờ ở Quảng Bình cổ nhất hiện nay,  tọa lạc trên đường Nguyễn Du, phường Đồng Hải, thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình. Nơi đây từng là nhà thờ của giáo xứ Tam Tòa, được coi là một trong những nhà thờ đẹp nhất ở Việt Nam. Trong Chiến tranh Việt Nam, nhà thờ bị bom đạn Mỹ đánh sập, chỉ còn lại phế tích và được bảo tồn về sau như một chứng tích chiến tranh.

Năm 1887, nhà thờ Tam Tòa được xây dựng, trở thành nhà thờ của giáo xứ Tam Tòa, vốn có nguồn gốc từ xứ đạo Đông Hải, một trong những xứ đạo đầu tiên trong lịch sử Công giáo tại Việt Nam. Nhà thờ được xây dựng với phong cách kiến trúc Bồ Đào Nha. Năm 1940, nhà thờ được tái thiết khang trang và hoàn chỉnh hơn.  Vào năm 1954, khi Hiệp định Giơ - Ne - Vơ được ký kết, hầu hết các giáo dân của Giáo xứ Tam Tòa buộc phải di cư vào Nam. Đến năm 1964, nhà thờ đã hứng chịu làn mưa bão đạn của không quân và hải quân Mỹ, biến nơi này trở thành vùng đất hoang tàn, đổ nát và bị bỏ quên từ khi đó.

Trong 8 năm từ 1964 đến 1972, Không quân và Hải quân Mỹ nhiều lần không kích vào Đồng Hới. Hầu hết thị xã bị san phẳng bởi bom đạn, nhà thờ Tam Tòa cũng bị hư hại. Nặng nhất là trong trận không kích ngày 11 tháng 2 năm 1965, nhà thờ bị một trận bom đánh sập, chỉ còn lại phần tháp chuông với nhiều vết đạn.

Sau khi chiến tranh kết thúc và Việt Nam thống nhất, phế tích nhà thờ được chính quyền Việt Nam giữ lại như một chứng tích chiến tranh. Nơi đây từng là một địa điểm du lịch tham quan không chính thức của Đồng Hới trong nhiều năm. Mãi đến ngày 26 tháng 2 năm 1997, Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Bình mới ra quyết định số 143/QĐ-UB đưa khu vực tháp chuông nhà thờ Tam Tòa trở thành khu Chứng tích tội ác chiến tranh và là Di tích văn hóa lịch sử cấp tỉnh, cần được bảo vệ nghiêm ngặt. Cũng vào năm 1997, ủy ban tỉnh đã cấp cho giáo xứ một mảnh đất mới cách nhà thờ cũ tầm 2km. Mảnh đất có diện tích tầm 6.000m2 này đã được xây dựng thành Nhà thờ Tam Tòa Quảng Bình mới với kiến trúc hai tầng, rộng 16m dài 43m với chiều cao tháp đôi là 35m. Ngôi thánh đường mới tọa lạc trên đường Thống Nhất, phường Nam Lý, thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình. Nhà thờ được xây dựng theo kiến trúc Gothic đặc trưng với một khu vực tầng dưới là nơi phục vụ, sinh hoạt của giáo dân còn tầng trên là nơi thờ phượng. Vào ngày 21/4/2006, Đức Leopoldo Girelli, Đức cha Phaolô Nguyễn Thái Hợp, Đức cha Giuse Võ Đức Minh cùng các linh mục, tu sĩ và giáo dân đã tiến hành lễ đặt viên đá đầu tiên, bắt đầu đánh dấu quá trình xây dựng ngôi nhà thờ Quảng Bình này.

Giáo xứ Tam Tòa mới

Nhà thờ Tam Tòa Quảng Bình có chiều cao 10m được xây dựng ở ngay cạnh dòng sông Nhật Lệ. Đứng từ trên đỉnh tòa nhà có thể ngắm trọn vẹn vẻ đẹp thơ mộng và trữ tình nơi đây. Đặc biệt, nhà thờ này từng là nơi rửa tội của nhà thơ Hàn Mặc Tử với tên thánh là Francois Nguyễn Trọng Trí vào năm 1912.

Nếu có dịp ghé đến tham quan ngôi thánh đường cổ kính này, bạn ắt hẳn sẽ không khỏi dâng lên cảm giác tiếc nuối trong lòng khi một công trình độc đáo như thế đã bị phá hủy một cách đáng tiếc do những làn bom đạn của chiến tranh. Ngoài ra, công trình Nhà thờ Tam Tòa Quảng Bình cũng là một trong những minh chứng rõ nét nhất chứng minh thời vàng son của dân tộc với nghệ thuật xây dựng tài ba cùng lối kiến trúc Bồ Đào Nha độc nhất vô nhị. Ngày nay khi đến Nhà thờ Tam Tòa Quảng Bình, bạn sẽ nhìn thấy vẫn còn đó những bờ tường đổ nát do bom bay, những vết đạn chi chít trên tháp chuông. Tất cả đã trở thành một minh chứng sống động của thời kỳ lửa khói ảm đạm của dân tộc ta thời kỳ trước. Mặc dù là một phế tích của chiến tranh, thế nhưng cũng đã có những ý kiến xoay quanh việc nên phục dựng lại hay giữ nguyên hiện trạng của tòa tháp chuông. Cuối cùng, tòa tháp chuông của nhà thờ cũ vẫn được giữ nguyên như một kỷ vật của chiến tranh.

Là một trong những chứng tích lịch sử, nhà thờ Tam Tòa Quảng Bình lưu giữ lại như nhắc nhở, giáo dục thế hệ sau ghi nhớ về những ngày tháng gian khổ của dân tộc, để giành được độc lập và tự do như ngày nay. Ghé thăm nơi đây, bạn sẽ thấy bồi hồi khi hồi tưởng về một thời chiến tranh oanh liệt của dân tộc để từ đó như nhắc nhở và cảm thấy biết ơn vì sự tự do của đất nước thời nay.